Never Again 2.0
Ukraina özüni uquq üstünligi temeli üstünde qurulğan bir demokratik Avropa devleti kibi ortağa qoymaq istey. Bunıñ eñ biririnci şartı cenkniñ bitmesidir.
Ukrainanıñ bütün topraqlarınıñ boşatılması ve arbiy areketlerniñ bitmesi cenkniñ bitişini ifadelemey. Em mesele tek berilgen zararnıñ tazminatında ve suçlularnı cezalandırmaqta degil: üfürtilgen antiukrain ve antiğarbiy baqışlar, em Rusiye elitası, em adiy ruslarnıñ imperial ambitsiyaları er ya da keç yañı bir askeriy istilâ teşebbüsi ile cenkke yol açacaq. Ukrainanı ve dünyanı yañı istilâ telükesinden uzaqlaştırmaq içün, cenkke qarşı koalitsiya, istiqrarlı tınçlıq garantiyasını tutmaq adına, Rusiyeniñ içinde teren deñişmelerni ketirtecek bir şarait yaratmalıdır.
Bizler, bu manifestniñ müellifleri, ukrain grajdanlıq cemiyetiniñ temsilcileri, cebeden ve ukrain qoruyıcılarından kelgen talapqa binaen, bu şaraitni tafsilâtlı şekilde añlatmaq içün cesürlik kösterdik. Dünya endi cenkten evelki kibi olmaycaq, onıñ içün bizim maqsadımız – cenkten evelki vaziyetke qaytmamaq, tersine o vaqıt cenkke ketirtken qusurlarnı közge almaq ve yañı, cenk ihtimalını tam olaraq yoq etecek, daa telükesiz bir düzenni yaratmaqtır. Tekliflerimizniñ çoqusı halqara uquq çerçivesinde, bir qısmı ise dünya telükesizligi içün çıqqan yañı zorluqlar mücibi onıñ inkişafına doğrultılğandırlar.
Bu manifest cenkten soñ kelgen böyle bir dünyanıñ viziyasını qavray ve oña irişme yollarını sıza. Adalet bedelinen tınçlıqnı ya da tınçlıq bedelinen adaletni tiklemek imkânsızdır. İstiqrarlı halqara telükesizlik içün adalet ile tınçlıqqa bir arada irişilmelidir.
Böyleliknen, istilâcı cenk içün makemege çekilmelidir.
Ukrainanıñ tek ruslarnıñ yapqan cinayetleri içün adalet talap etmege degil de, kelecekteki istiqrarlı tınçlıqnıñ tüzgün garantiyasını da almağa aqqı bar.
Bizler, bu manifestniñ müellifleri, ukrain grajdanlıq cemiyetiniñ temsilcileri, bu dokumentteki fikirlerniñ kerçekleştirilmesi kelecek istilânıñ ihtimalını yoq etecegine ve istiqrarlı tınçlıqnıñ em Ğarbiy, em Orta-Şarqiy Avropada “bir daa iç bir zaman” sloganınen ameliy şekilde tiklenmesine inanamız.
Muqaddeme
Cenkniñ ne qadar devam etecegini bilmeymiz. Lâkin bir şeyni tam bilemiz: er kün onıñ soñuna yaqlaşamız. Ukrainağa ve dünyağa bu cenkniñ soñu ne olacaq sualine cevap bermek içün vaqıt keldi. Bunı biz yapmaqtamız, çünki dünya eski qavrayışlarda coyuldı, RF-da ise kelecekniñ resimini teklif etecek muhalefet küçleri bulunmamaqtadır.
Cenkniñ bitişini tafsilâtlıca körmek imkânsızdır. Lâkin biz añlaymız ki, eñ yaramay netice endiden mümkün degildir: Ukrainanıñ yeñilmesi ve dünya haritasından silinmesi olmaycaq. Göñülliler areketi ve bütün azat dünyanıñ destegi ile Ukraina Silâlı Quvetleri bu soñdan tam olaraq qaçındı. Şimdi endi Rusiyeniñ Ukrainanı işğal etmekten pek öz yeñilüvine ve yıqıluvına daa yaqın olğanı tam bellidir.
Aynı zamanda biz añlaymız ki, ateşni kesme cenkniñ soñunı ifadelemey. Em rus elitasınıñ, em adiy ruslarnıñ antiukrain baqışları ve imperial ambitsiyalarına köre, ateşni kesme tek tınış alma ve Rusiyeniñ Ukrainağa qarşı yañı, tarihı keçirilgen bir cenkine davet olacaq. Bu, birinci rus-çeçen cenkiniñ bitmesinen kelgen ateşni kesmeden soñ, daa yıqıcı ve deşetli ekinci cenkniñ başlamasına beñzey.
Ukrainler ve demokratik dünya içün yekâne çıqış Ukrainanıñ ğalebesi ve ileride onıñ uquq üstünligine esaslanğan ve insan aqlarını kütken bir demokratik Avropa devleti kibi inkişafıdır. Lâkin ğalebe nedir? Bese-belli, eger RF kelecekte de baqıncı planlarnı azırlaycaq olsa, USQ-niñ 1991 senesiñ sıñırlarına barması kerekli, lâkin yetersiz bir şarttır. Ukraina ve dünya kelecek cenkten nasıl qorçalanmalı? Bir-eki nesil artından Moskvağa idarege yañı bir Putin kelip Rusiyeniñ Ukrainağa qarşı yañı bir cenk başlatmasından ve bu cenkte endi bizim bala ve torunlarımıznıñ iştirak etmesinden nasıl qaçınmaq mümkün?
Bizge köre, USQ-niñ cebedeki ğalebesinen birlikte Rusiyeniñ halqara sebiyesinde izolâtsiyası ve ğarbiy sanktsiyalar vastasınen Putinniñ rejimi dağılıp yıqılacaqtır. Ancaq bizler eminmiz ki, eger kelecekte Rusiyeniñ içinde er angi bir istilânıñ ihtimalını yoq etecek seviyede deñişmeler olmasa, Ukrainanıñ ğalebesi tam ve bütün olmaycaq.
Açıq şekilde aytmaq kerektir: ruslarnıñ özleri böyle deñişmelerni yapamazlar. Rusiyeniñ astalığı o qadar ağır olğan ki, olar özlerini öz başına tedaviyleyemezler. Rusiyeniñ tarihında demokratik Rusiyeni yaratma teşebbüsleri az degildir. Lâkin böyle teşebbüslerniñ episi daa uzun avtoritar ve totalitar ükümet, öz halqına qarşı kütleviy cezalavlar ve qomşularğa qarşı basqıncı siyaset ile yekünlendi.
Rusiye öz başına öz keçmişinden qurtulıp olamay. O, tek halqara basımınınen deñişe bile. Ve işte mında Ukrainanıñ sesi yañğıramaq kerek. Biz, ukrainler, eşitilmek içün bütünley aq qazandıq. Bunıñ sebebi bütün dünya içün telüke yaratqan rus istilâsına qarşı kelmemizdendir. Öz keçmişimiz ve bugünki tecribemiz sayesinde bizler rus meselesinde baş ekspertler oldıq. Bizler rus telükesiniñ Lenin, Stalin ya da Putinniñ tışına çıqqanını bilemiz. Bizler dünyada istiqrarlı tınçlıqnıñ tiklenmesi yolunda müim bir şart olğan Rusiyeniñ deñişmesinen meraqlanğan eñ birinci tarafmız.
Bizler, bu dokumentniñ müellifleri, ukrain grajdanlıq cemiyetiniñ temsilcileri, böyle bir ğalebeniñ stsenariyini tasvirlemek içün cesürlik kösterdik. Onıñ üç alıcısı bar. Birincisi özümiz, Ukraina ve ukrainalılar. Kelecek nesillerni cenk ve soyqırımdan qorçalamaq içün, bizler ğalebemizniñ sıñırlarını tam olaraq tasavur etmek kerekmiz.
Ekinci alıcı bizim halqara ortaqlarımız, rus istilâsına qarşı küreşteki ittifaqdaşlarımızdır. Olarğa al-azırdaki destekleri içün minnettarmız: o olmasa, kelecek ğalebemiz de mümkün olmaz edi. Lâkin bizler isteymiz ki, olar Ukraina qarşında öz maneviy borcunı añlasın. Azatlıq ve menlik adına öz canlarını feda etmege azır olğan ukrainler öz ittifaqdaşlarına olarnıñ soñki yıllar içinde, Rusiye ve diger avtoritar rejimler ile tek pragmatik iş alıp baruv esaplamalarından sebep, öz degerini coyğan degerliklerini hatırlatalar.
Üçünci alıcı Rusiyede ve icrette deñişme istegenler, esas olaraq imperiyada basqın körgen halqlar, Putin rejimine faal şekilde qarşılıq köstergenler ve imperialist küçlerge ait olmağanlar diger küçlerdir. Belki, Putin rejimi yanında bazılarına bu küçler zayıf körünir, lâkin esas iş olarnıñ üstündedir.
Bizim maqsadımız – dünyanı “istilâdan evelki” vaziyetke qaytarmaq degil de, böyle bir istilâ bir daa mümkün olmaycaq yañı, daa telükesiz bir dünyanıñ yaratılmasıdır, onıñ şartları ise evelden areket etmekni közde tuta. Tekliflerimizniñ çoqusı halqara uqunıñ çerçivesindedir, bir qısmı ise dünya telükesizligi içün çıqqan yañı zorluqlar mücibi onıñ inkişafına doğrultılğandırlar.
Bu dokument daa bir müim fikirni qavray. Adalet bedelinen tınçlıqnı ya da tınçlıq bedelinen adaletni tiklemek imkânsızdır. Bular müim ve bu dokumentke bağlı, lâkin ayrı bir baqışnı kerektirgen meselelerdir.
Birinci Cian Cenkinden berli bu dünyanıñ taqdiri çoqusı vaqıt Ukraina ve Ukrainanıñ etrafında olğan vaqialarğa bağlı edi. Keçmişte Ukrainanıñ sesini eşitmemezlikten keçme teşebbüsi em Ukraina, em bütün dünya içün felâket ile neticelene edi. Ukrainalılar bir tarih subyekti oldılar, onıñ içün dünya “Ukraina aqqındaki iç bir şey Ukrainasız olmaz” qavrayışına alışmaq kerek. Yoqsa Ukrainanı körmemezlikten keçmekniñ bedelini tek bizler, ukrainalılar, degil de, bütün dünya töler. Tek telükesizlik Ukrainağa, Avropağa ve dünyağa inkişaf etme imkânlarını berer ve insanlıq ögünde turğan eñ qıyın vazifelerni çezmek içün şarait yaratır.
Bugünki rus cemiyeti ne cinayetçiligi çoqusı seyircilerge belli olğan cenk içün, ne de onıñ aqibetleri içün öz müşterek suçunı añlamay. RF-nıñ imperialist büyükligine qanğan ealiniñ mutlaq çoqluğı Donbas halqınıñ qorumasını, Ukraina devletçiliginiñ suniyligini, rus ve ukrain halqınıñ bir halq olğanından sebep, ukrain halqınıñ olmağanını, Rusiyeni NATO istilâsından qorçalamaq kerek olğanını aytqan resmiy propagandanıñ tesirine qolaylıqnen tüşe. RF ükümetine qarşı olğan vatandaşlar ise özlerini ukrainler kibi Putinniñ siyasetiniñ qurbanları dep sayalar.
İstiqrarlı tınçlıq esasında qurulğan kelecek qomşulıq ruslarnıñ kütleviy zeinindeki deñişmelersiz imkânsız olur. Cenkten soñ kelecek tazminat bir kişiniñ qararından sebep bütün halqnıñ cezalandırılması kibi degil de, aşikâr adaletsizlikniñ tüzetilmesi kibi añlanmalı. Onıñ içün Ukrainağa qarşı cenkniñ cinayetleri içün mesuliyetke çekilme meselesi istiqrarlı tınçlıq yaratma ve qanuniy şekilde adaletni ğayrıdan tikleme aleti olaraq pek büyük bir emiyetni taşıy.
Uquqiy qıymet kesmekni kerektirgen üç türlü cinayet bar: istilâ cinayetleri, arbiy cinayetler, insanlıqqa qarşı cinayetler, soyqırım ve oña çağıruv.
Olarnıñ birincisi – toprağını zapt etmek ve anda öz ükümini tiklemek, onıñ medeniy ve milliy kimligini silmek içün mustaqil bir devletke ücüm. Rusiyeniñ areketleri endi çoq halqara teşkilât tarafından kerekli siyasiy qarşılıqnı aldı, lâkin bugün uquqiy mesuliyet mehanizmaları eksiktir. Ne RF, ne Ukraina Halqara cezaiy makemesiniñ Kampal tüzetüvli Roma statutını tasdıqlağandır, RF öz BM Telükesizlik Şurasındaki veto aqqını qullanmaqta ve bu Halqara cezaiy makemesi uquqınıñ kerçekleşmesine ayaq çalmaqta. Bu boşluqnı toldurmaq içün Ukraina istilâ cinayetine qarşı ayrı bir muvaqqat halqara makemesini teşkil etme ğayesini teklif ete. Bu makeme ayrı devletler arasındaki añlaşma esasında ya da Birleşken Milletler ya da regional teşkilâtlarnıñ (Avropa Şurası ve/ya da AB) qararına binaen teşkil etile bile. Esas mesele mesuliyet mehanizmasınıñ mümkün olğanı qadar uquqiy olmasına irişmek ve istilâcı devletniñ eñ yüksek maqam saiplerini çaresiz bıraqmaq. Rusiye idarecileriniñ yapqanları dünyağa ve insanlıq telükesizligine qarşı cinayetler kibi diqqatqa alınmalı, mesuliyet mehanizması ise tek bir devletniñ degil de, bütün halqara ortaqlıqnıñ cevabı olmaq kerek.
Bir çoq devletniñ siyasiy iradesiniñ birleşmesi vaziyetinde, Halqara cezaiy makemesine Roma statutına tüzetüv yapma yolunen (misal içün, BM Baş Asambleyasına muracaat etmege razılıq bermek) aq bermek mümkün olur edi, lâkin buña bir çoq yıl kete bilir. Er angi bir mehanizma şekillenmesi şimdi esas maqsad olğan keniş bir halqara konsensusını kerektire. Mesuliyet mehanizmasınınıñ aqiqiy, uquqiy, istilâcı devletniñ idaresine irişe bilir olması müimdir.
Ukraina BM Halqara makemesine Rusiyeniñ, istilânı aqlamaq içün, sebebsizce Ukrainanı soyqırımda qabaatlaması sebebinden muracaat etti. Ukrainanı onlarca devlet destekledi.
Uquqiy baqışnı kerektirgen diger areketler – insan ayatını, menligini ayaq astına alğan arbiy areketlerni alıp barma usulıdır. Cenk sırasında kütleviy şekilde halqara gumanitar uquqınıñ bozuluvı qayd etilgendir. RF tek insan tınçlığı ve telükesizligine qarşı cinayet işlemedi de, cenk qanunlarınen adetlerini de boza. Mesuliyeti tek devletniñ yüksek arbiy-siyasiy idaresinde olğan istilâdan ğayrı, arbiy cinayetler soldattan generalğace er iştiraqçı tarafından işlene. Bu cinayetlerni tedqiq etmek, olarnı işlegen ve emir bergen kişilerni belgilemek müimdir. Rusiye cemiyeti ve halqara ortaqlar cinayetlerniñ kütleviy tarzından, grajdan halqqa yapılğan ücümden, ücüm vastalarınıñ mütenasip şekilde qullanılmağanından, grajdan halqnı, arbiy esirlerni ve öz askerlerini bile yoqqa qoyğan ordu taktikasından haberdar olmaq kerekler.
Tesiri büyük olğan daa bir cinayetler kategoriyası – insanlıqqa qarşı cinayetler, soyqırım ve oña çağıruvlar. Grajdanlıq cemiyetniñ bazı qısımlarını belli alâmetlerge köre taqip etme, grajdanlıq halqnıñ kütleviy şekilde öldürilmesi, azaplamalar, seksual zorbalıqlar, ukrainlerni kütleviy olaraq Rusiyege köçürme, Ukrainadan balalarnı Rusiyege qaçırma ve olarnı anda “ana-babalıqqa” berme, qışta grajdanlıq halqqa zorluq yaratmaq adına devletniñ energetika strukturasına yapılğan devamlı ücümler – episi areketler bir uquqiy degerlendirmeni almaq kerekler. Bu cinayetlerniñ tedqiqatında esas rol buña dair uquqiy vekâletke saip olğan Halqara cinaiy makemege ait olmalıdır.
Ukraina ve dünyanıñ esas faaliyeti yaramay tesir körgenler ve adalet olmalıdır. Bugünki Rusiye ükümetiniñ halqara adaletke köstergen ürmetsizligi iç kimseni ruhtan tüşürmemelidir.
Ukrainada arbiy cinayetler ile bağlı on biñlerce cinaiy iş açılğandır. Cinaiy işlerniñ bu qadar çoq olması Ukraina cinaiy adliyesi içün büyük zorluqlar yarata bile, Halqara cinaiy makeme ise öz işi içün tek bir-eki işni qabul eter. Aynı zamanda Ukraina adalet sistemasınıñ semereli çalışmasını köstermeli. Halqara cinayet qurbanlarınıñ episi içün adaletni tikleme meselesi milliy adalet sistemasına halqara kirişmesini közde tuta bilir.
Afsus ki, halqara adalet içün mesul olğan protsedura ve institutlar mükemmel degiller. Lâkin rus-ukrain cenkiniñ miqyası ve onıñ aqibetleri diger çarelerni aramağa mecbur eteler. Rus-ukrain cenki sırasında işlengen cinayetler meselesi etrafında halqara ortaqlarnıñ mümkün olğanı qadar birleşmesi esas maqsat olmaq kerek. Bu şekilde rus cemiyeti ile belli aqiqatlar üstünde qurulğan sağlam temelli muzakereler içün yol açılacaq ve o aqiqatlar inkâr etilip ayaq astına alınmaycaqlar. Bu “qırmızı bayraqlar” yardımınen uzlaşmanıñ sıñırları körünecek, rus cemiyeti ise dünya telükesizligi ve nizamı içün müim olğan umuminsaniy degerliklerni yañıdan közden keçirmege mecbur olacaq. Bu sebepten strategik baqıştan, devlet ya da topraq düzeni ne olsa olsun, mesuliyetlik Rusiye içün faydalı olacaq.
RF açqan cenki içün bedel tölemeli ve Ukrainağa berilgen maddiy ve maneviy zarar içün tazminat bermelidir. Bunıñ yapılması içün devletler ve halqara teşkilâtlar tarafından halqara ve milliy seviyelerde obyektiv degerni ölçemek ve Ukrainağa berilgen zararnı adil şekilde tazmin etmek içün qararlar qabul etilmek kerekler.
2023 senesiniñ başındaki vaziyetke köre, Ukraina ükümetiniñ esaplamasına binaen, cenkniñ başlamasından Ukrainağa berilgen zararnıñ tek maddiy tarafı 700 milyard dolarğa yetti ve kün-künden ösmege devam ete. Bazı maddiy zararlar ise (birinciden, coyulğan iqtisadiy dinamika, millionlarca insannıñ çalışma imkânı, kelecek tıbbiy ve içtimaiy masraflar) daa esaplanmaq kerekler. Bulardan ğayrı, maneviy zararlar da büyüktir: Ukraina cenk qurbanları ve olarnıñ qorantaları içün tazminat talap ete bile.
Tam miqyaslı cenkniñ başlamasından ğarbiy sanktsiyalar vastasınen Rusiye Merkez bankınıñ 300 milyard avro degerinde para rezervleri buzlatıldı. Bu paranıñ Ukrainanıñ zararlarını qapatmaq içün qullanılması mantıqlı bir areket olur edi, lâkin böyle bir areket o paralar yerleşken Amerika Qoşma Ştatları ve bazı Avropa Birligi devletleri tarafından qanuniy deñişmelerni kirsetmek içün cesürlik istey. Kene de, eger cenk bitken soñ Rusiye Ukrainağa berilgen zararlarnı tazmin etmekni özü qabul etse, olarnıñ bu paralarnı Ukrainağa berecekleriniñ ihtimalı küçüktir. O vaqıtqace buzlatılğan paralar bir garantiya depoziti olıp qala bileler.
Diger tazminat yolları sırasında şahsiy şirketler ve Putin rejimine bağlı olğan ayrı şahıslarnıñ para esapları ola bilir. Böyle esaplarnıñ buzlatılması cenkniñ ilk künlerinden başlanğan edi ve alâ daa devam etmekte.
Episi olıp halqara tazminat mehanizması bu mesele içün eki çezüvni közde tuta bile:
Bu eki variantnıñ bir arada qullanılması da mümkündir, çünki birincisi tek devletniñ resurslarına bağlı ola bile, şahsiy şirketlernen ayrı şahıslarnıñkine degil. Bunen beraber yañı mehanizmalarnı kirsetmek mümkün. Misal içün, Rusiyeniñ bir eksport qısmını Ukrainağa tazminat tölemek içün qullanmaq mümkün.
Birinci variant, elbette, güzelcedir, çünki bu şekilde RF öz suçunı qabullanıp tüzetmege baqacaq, lâkin vaqıt ceetinden uzun süre bile, maddiy zararlar ise mümkün olğanı qadar tez qapatılmaq kerekler.
Ekinci variant içün eñ büyük zorluqlarnı yaratqan mesele – uquqiy unsurlardır: onı amelge keçirmek içün Rusiyeniñ aktivlerini buzlatqan devletler seviyesinde uquqiy deñişmeler zarur.
Endi bir-eki ay içinde Rusiyeniñ buzlatılğan aktivlerini Ukrainağa yollamaq içün, bir çoq devlet (AQŞ, Kanada, Estoniya, Almaniya ve digerleri) ve Avropa Birligi tarafından başlatılğan siyasiy-uquqiy çezüvlerni qıdırmanı da belgilemek kerek.
Aynı zamanda ukrain tarafınıñ diplomatik işiniñ işançlı ve semereli olması içün Ukrainanıñ özüne de Ukrainada yerleşken ve Putinge yaqın olğan oligarhlar, şahışlar ve şirketlerden böyle aktivlerni tutıp alma esnasını devam ettirmesi kerek.
Ukrainadan zornen alıp çıqarılğan, qırsızlanğan ve qanunsızca ögey ana-babağa berilgen balalarnı qaytarma meselesi de ayrı olaraq turmaqta. Bunen beraber qırsızlanğan medeniy degerlikler ve arhivler deral ve mıtlaqa Ukrainağa keri qaytarılmalıdır.
2 Mart 2022 “Ukrainağa qarşı istilâ”, 24 Mart 2022 “Ukrainağa qarşı istilânıñ gumanitar aqibetleri” ve 7 aprel 2022 “Rusiye Federatsiyasınıñ İnsan aqları şurasındaki azalığınıñ toqtatılması” rezolütsiyalarında BM Baş Asambleyası RF, BM statutınıñ 2-ci maddesini bozıp, Ukrainağa qarşı istilâda bulunğanını qabul etti. Bu madde BM azalarına diger devletlerniñ topraq bütünligine ve siyasiy mustaqilligine qarşı istilâda bulunmaqnı yasaq ete. Rusiyeniñ böyle areketleri onı tınçlıq tarafdarı devleti statusından marum bıraqa, bu status ise (Statutnıñ 4-ci maddesine köre) BM ve diger halqara teşkilâtlarda aza olmaqnıñ şartıdır.
Böyleliknen, bütün halqara teşkilâtlar RF-nıñ azalıq aqlarınıñ çıqarılması, toqtatılması ya da sıñırlanması aqqında qararlarnı qabul etmek kerekler. Bu qararlar tek RF yapqan istilâsını toqtatsa, öz mesuliyetini qabul etse ve bergen zararları içün tazminat tölese, yañıdan közden keçirile bilir. Bu şekilde halqara teşkilâtlarda iştirak etüv, iqtisadiy sanktsiyalarnen beraber esas halqara basqı usullarından biridir.
RF-nıñ BM Telükesizlik Şurasında ve BM-de azalığını toqtatmaq esas maqsat olıp qalmaq kerek. Ukrainanıñ resmiy nazar noqtasına köre, 1991 senesinden berli devam etken BM Statutınıñ sert ve körülmegen bozuluvını toqtatmaq kerek. Bu bozuluv 1991 senesi BM Statutına qarşı RF tarafından BM-de SSCB yerini miras olaraq almasınen başlandı. 1991 senesi böyle bir şey BM Telükesizlik Şurası ve Kâtibiyetiniñ sessiz razılığınen mümkün olğan edi. Böyleliknen, olar, BM Statutınıñ 4-ci maddesine qarşı, diger BM azaları olğan devletlerni Baş Asambleyada rey berme vastasınen bu mesele aqqında öz fikirlerini yürsetmekten sıñırladılar.
Bundan da ğayrı, bese-belli, BM Statutına qarşı, RF BM Telükesizlik Şurasında daimiy aza yerini tutıp aldı. Çünki Statutnıñ keçerli olğan 23-ci maddesinde BM Telükesizlik Şurasınıñ daimiy azalar cedveli bar, lâkin o cedvelde “Rusiye Federatsiyası” degil de, “Sovet Sotsialist Cumhuriyetler Birligi” qayd etilgendir. Bugünki küngece ne Statutta bir deñişme oldı, ne Baş Asambleyada Rusiye Federatsiyasına SSCB-niñ Telükesizlik Şurasındaki yerini berme mevzusında bir rey berüv.
Neticede, RF şimdi BM Telükesizlik Şurasınıñ areketlerini lâğu ete bile, nükleer ve aşayt şantajnı qullana bile ve tek Ukrainada degil de, Gürcistan, Çeçenistan, Suriye, Afrika devletlerinde ve diger yerlerdeki suçları içün mesuliyetten qaça bile.
Böyleliknen, halqara tınçlıq ve telükesizligini ve öz Statutına sayğını ğayrıdan tiklemek içün Birleşken Milletler Rusiyeni BM Telükesizlik Şurasındaki, Birleşken Milletlerdeki ve UNESCO kibi müessiselerdeki daimiy azalığından marum etme (azalıqnı toqtatma) qararını qabul etmeli.
Aynı zamanda RF vatandaşları BM Kâtibiyetinde çalışma aqqından ve RF hadimleriniñ tınçlıq tikleme missiyalarından marum etilmeli (2021 senesi BM missiyalarında tek 65 rus hadimi iştirak etti, onıñ içün BM içün bu qıyın bir iş olmaz). Bunen beraber BM teşkilâtları ve agentsiyalarında RFnıñ azalığı toqtatılmalı ya da sıñırlı olmalıdır.
Kelecekte, RF medeniy dünyanıñ qaidelerine qaytqan soñ, o, Statutnıñ protsedurasına köre, BM adiy azasınıñ aqlarına yañıdan saip ola bilir. Lâkin BM Telükesizlik Şurasında RFke daimiy azalıq berilemez. BM Statutına deñişmeler kirsetilmegence (daa qıyın bir mesele), SSCB-niñ Telükesizlik Şurasındaki yeri vakant yer olaraq qala bilir.
İştirakçi devletniñ vazifeleriniñ büyük bozuluvı neticesinde, Avropa Telükesizlik ve İşbirligi Teşkilâtı RF ve Belarusnı iştirakçiler arasından alıp bıraqmaq kerek. Bu Yugoslaviya vaqiasına beñzetilip “konsensus minus bir” esasına köre kerçekleştirilmeli. Bunen beraber RF ve onıñ vatandaşları bütün ATİT teşkilâtları ve missiyalarından çıqarılmaq kerek. Demokratik İnstitutlar ve İnsan Aqları Bürosı (DİİB) ve Azlıq aqları yuqarı temsilcisi RF-da demokratiya, insan aqları ve azlıqlar aqqı közetüvini başlamaq kerek. RF ve ATİT arasınıñ tüzetilmesi tek RF tarafından DİİB ve Yuqarı komsarnıñ “üçünci sepet” ile bağlı talaplarını yerine ketirmesinen kerçekleşe bilir.
Eger ATİT-niñ diger azaları böyle qararlarnı lâğu ete berse, teşkilâtnı ya da yoq etmek, ya da o teşkil etilgen esaslarnı saqlap onı yañıdan başlatmaq kerek olacaq. Lâkin bu vaziyette anda tek RF ve onıñ tarafdarlarını çıqarma qararını ve teşkilâtnıñ çalışma usulını yañıdan közden keçirmeni (er bir qarar içün konsensus qaidesiniñ lâğu etilmesi) desteklegen devletlerni almaq.
2022 senesi mart ayında Avropa Şurası RF-nı çıqardı. Avropa Şurası RF-nı tek azalıq şartlarınıñ episi yerine ketirilgen soñ keri ala bilir. Bu şartlar arasında İnsan aqları ve esas erkinlikleri qoruması konventsiyası ile Avropa Şurasınıñ esas konventsiyalarına uyma ve Avropa İnsan Aqları Makemesini üst körme bardır.
G20 RF-nı G20 formatında ötkerilgen samit ve diger toplaşuvlardan boykot etmek ve çağırmamaq kerek. Bu RF istilânı toqtatqance ve tazminatnı bütünley tölegence devam etmeli (em RF-nıñ iqtisadiy küçü G20-ge qoşulmaq içün yeterli olmaq kerek).
Halqara iqtisadiy teşkilâtlar ve maliyeviy institutlar (Dünya Ticaret Teşkilâtı, Halqara Para Fondu, Dünya Bankı, FATF): şimdiki alda bir sürü Ğarp devleti Dünya Ticaret Teşkilâtı çerçivesinde RF ile ticaretni kestirdi; Dünya Bankı RF-teki programmalarını toqtattı; FATF RF-niñ aqlarını sıñırladı (lâkin öz arasından çıqarmadı ve “qara cedvelge qoşmadı”); Halqara Para Fondu ise iç bir türlü sıñırlav qoymadı. Bular azlıq etmekte: RF agresif cenkni toqtatqance ve berilgen zararlar içün tazminat tölegence, bütün halqara teşkilâtlar RF-nı çıqaruv, azalığını toqtatma ya da aqlarını sıñırlama qararını qabul etmek kerekler.
Tesiri büyük olmasın dep, RF bütün MAGATE idare organlarından çıqarılmaq kerek. Rusiyedeki yañı nükleer energetika obyektleri ve rus şirket işçileri uyğunlıq sertifikatlarını ve bu şekilde qurulğan obyektlerniñ bütün halqara standartlarına köre qurulğanına dair bir garantiya almamaq kerekler. Bütün devletler Rusiye şirketleri ile işbiriligine kirmesin dep, er angi bir rus nükleer obyekti devletlerniñ milliy telükesizligi içün telüke yaratqanı statusında olmaq kerek.
Askerleriniñ mağlübiyetinden soñ, RF içün Ukrainadaki cenkten çıqış strategiyası rus istilâsınıñ aqibetleriniñ adil şekilde yoq etilmesini közde tutmaq kerek. Bu esnasta tam olaraq ukrain cemiyetiniñ menfaatı ve Ukrainanıñ mustaqilligi ile topraq bütünligine sayğı esas olıp ögge çıqmaq kerek.
Qaytarılmaz insan telefleri, Ukrainadan icret etken millionlarca vatandaşlar, demografiya, iqtisat, infrastrukturağa berilgen zararlardan sebep, Ukrainanıñ tek ruslarnıñ tövbege kelmesi ve tazminat tölemesini degil de, olarnıñ adaletli şekilde makemege çekilmelerini ve istilâ aqibetleriniñ yañıdan ortağa kelmemesi içün garantiya talap etmege aqları bar. Aynı zamanda ukrain cemiyeti öz kelecegini öz başına, basqı ve kirişmesiz, belgilesin ve öz kimligini qorçalasın dep, RF Ukrainadaki bütün yaşav saalarından çekilmek kerek.
Bunıñ esas yolları bulardır:
Bu plannıñ qabul etilmesi halqara cemiyetniñ RF tarafından Ukrainağa qarşı yapqan imperialist teşebbüslerine soñ qoyğanını ve kelecek istilâğa qarşı tedbirler alğanını ifade etecek.
İstiqrarlı tınçlıqnıñ esas şartlarından birileri Ukrainanıñ AB ve NATO azası olmasıdır.
AB azalığı, islâlarnıñ mündericesini belgilep, uquq üstünligi ve demokratik düzenge sadıqlıqnı pekitip, içki çerçiveni yarata (yani “Ukraina nasıl olmalı?” sualine cevap bere). Ukraina demokratik institutlarnıñ qaviyleştirilmesi yolunda ketecek, detsentralizatsiyani inkişaf etecek, devlet ve korporativ idareni islâ etecek, er bir saada Avropa standartlarını kirsetecek, istiqrarlı inkişaf maqsatlarından ilham alacaq ve aynı zamanda avtoritarizm ile monopoliyağa keçişni mümkün qılmaycaq, çünki böyle bir keçiş ihtimalı çoqusı cenkten çıqqan devletlerge hastır.
Bunen beraber NATO azalığı tış telükesizligini tikleycektir. AB ve NATO-da azalıqqa ketiş – bir-birine ayırılmaz şekilde bağlı, lâkin bir arada bitmeyecek eki esnastır.
Demokratik ülkeler Ukrainağa eñ büyük telükesizlik garantiyalarını bermege azır olacaqlar (bu NATO-nı teşkil etme aqqında olğan Vaşington Añlaşmasınıñ 5-ci maddesine köre kerçekleşecek), lâkin bunıñ olması içün olar Ukrainanıñ yüksek demokratik standartlar, uquq medeniyeti, içtimaiy bazar iqtisadı ve rüşvetçilikniñ üstünden kelmege taba ketişiniñ samimiy ve izçen olmasından emin olmaq kerekler. AB azalığına yürüşniñ şeffaf unsurları böyle bir yürüşni daimiy yapmaqta.
2022 senesinde büyük cenkniñ başlamasınen, telükesizlik körünişini yaratmaqta kerek qalmadı: RF tarafından teklif etilgen “Avropada yañı telükesizlik mimariyeti” fikri tam olaraq battı. Bellidir ki, böyle bir qap içinde RF-nıñ “yañı Yalta”, yani Avropanı tesir alanlarına bölme, istegi saqlı edi.
Bundan daa evel, 2014 senesi, Ukrainanıñ “bloksız” ya da “tarafsız” olması aqqında fikirler batqan edi: 2014 senesi mart ayınace Ukraina qanunlarında saqlı olıp qalğan bloksızlıq statusı ülkeni Qırım işğalinden ve Donbasta proksi-cenkniñ başlanmasından qorçalap olamadı. Ukrainanıñ bloksızlıq ya da tarafsılıqqa qaytuvı aqqında muzakereler iç bir işke yaramay, çünki böyle bir status tınçlıqnı ve Ukrainanıñ topraq bütünligini iç de qorumayıp, RF-niñ Ukrainağa qarşı arbiy istilâsı ve topraq işğali içün yol bere.
Büyük cenk NATO-nıñ kenişlemesi vaziyetinde RF ile munasebetlerniñ fenalaşacağına dair bütün qorqularnı bitirdi, çünki bu munasebetler kenişlemesiz de, RF-nıñ areketleri neticesinde, iç bir şeyge ketirtmedi. 2022 senesi İsveç ve Finlândiyanı NATO-ğa davet etip, bu doğrultuda müim bir adım yapılğan edi. Tınç vaqıtta kerekli olğan uzun azırlav aletini qullanmadan suratlı kiriş fırsatı (yani aza olmaq içün areketler planı) kelecekte de qullanıla bile. Em Ukrainanıñ 2009 senesinden başlap azalıq kriteriylerine uymaq içün er yıl keçken işbirlik programmalarında iştirak etme tecribesi büyüktir.
Bunıñ yerinde AB azalığına taba yürüş 2022 senesi muzakereler esnası ve qoyulğan kriteriyler vastasınen alınğan namzetlik statusı çerçivesinde kerçekleşecek. Bu kriteriyler demokratik institutlar, uquq üstünligi, Ukraina iqtisatınıñ reqabet qabiliyeti ve ukrain cemiyetiniñ metinligi içün yol kösterici olacaq.
Bugünki künde Ukrainanıñ AB ve NATO-ğa kirmeme telükesi (RF-nıñ istilâ başlatmasını qozğağan “boz alan”nıñ qalması) NATO-nıñ kenişlemesi telükesinden (RF-nı qozğamaq ya da daa azır olmağan ülkelerni qabul etmek) daa büyüktir.
Büyük cenkniñ başlamasınen, Ukrainanıñ AB ve NATO-daki azalığına dair şubeler qalmadı. Bu şubeler Ukrainanıñ zayıf devlet olmasına bağlı edi. RF ile cenkte Ukraina eñ büyük zorluqlardan keçti ve em asker, em dayanıqlıq tarafından daa küçlü olğan bir istilâcığa qarşılıq köstere. Böyle bir tecribege saip olğan Ukraina istimalcı degil de, Avropa telükesizligine ve metanetine büyük bir isse qoşqan bir ülke olur.
Ukrainanıñ AB ve NATO azalığına taba muvaffaq yürüşi neticesinde Rusiye imperial fezasını ğayrıdan tikleme teşebbüslerine qarşı manialar yaratılğandır. Bu imperial feza telükesizlik garantiyası olmağan (NATO temin etmekte) ve devleti, cemiyeti ve bazarı aenkli bir şekilde faaliyet köstermegen (AB temin etmekte) bir “boz” alannı kerektire.
Ğarpta Rusiye aqqındaki stereotipler asırlarnen şekillenmekte edi. Bugün bu stereotipler arasında bir taraftan RF-nıñ ululığı, yeñilmezligi ve muvaffaqiyeti, diger taraftan ise Ukrainanıñ emiyetsizligi bar. Bulardan ğayrı, RF-nıñ meraq alanlarına aqqı, SSCB varisligine (natsizm qurbanı ve yeñicisi olma ile) aqqı, Şarqiy Avropa ve Şimaliy Avrasiya devlet ve milletleriniñ tarihı aqqında Rusiyeniñ versiyası, Ukrainağa ait bazı topraqlarnıñ Rusiyege ait olması, rus medeniyetiniñ ululığı ve emiyetiniñ fevqulade olması ve ilâhre. Belgilengen bu stereotipler devamlı ve pek semereli propaganda ve yañlış malümat ile küçlengen edi. Aynı zamanda RF-nıñ ambitsiyaları ve agresiv areketleri, demokratiyanıñ yoq etilmesi ve RF-da insan aqları saasındaki işler ciddiy şekilde diqqatqa alınmağan edi. Avtoritar rejim ile yapılğan işbirlik ve 2014 senesi olğan Qırım işğaline qarşı zayıf qarşılıq RF-na Ukrainağa qarşı tam miqyaslı istilâğa kirmek içün eminlik ve maliyeviy resurs bergen edi.
Töpede belgilengen stereotipler tek RF-na yüksek qıymet kesmedi de, Ukrainağa da küçük bir qıymet berdi. İşte bu sebepten Ğarp ukrain metanetligine ve, RF-nıñ bütün isteklerine qarşı, ukrain cemiyetiniñ Avropa doğrultısında inkişaf etmekni saylağanına şaştı. 1991 senesi Ukraina mustaqilligi adına yapılğan umummilliy referendum, 2004 Portaqal inqilâbı, 2013-2014 Menlik inqilâbı ve 2014-2023 askeriy küreşi antiukrain stereotiplerini boşqa çıqaralar.
Stereotiplerni yeñmek içün böyle yanaşuvlar zarurdır:
Rusiye istilâsı tecribesi köstere ki, devlet seviyesinde agresiv cenk ve soyqırım propagandası dünya işbirligi tarafından küçlü bir qarşılıq kösterilmesi ve sanktsiya kirsetilmesini mecbur ete. Cenk içün başlatılğan propaganda azırlığına qarşılıq olmağan sayın, daa beter aqibetler peyda ola.
Eger qıtada tarihnıñ qara asırlarındaki kibi insan aqlarına sayğısı ve öz vatandaşları içün bile olarnı temin etme garantiyası olmağan, öz tamır halqları ve milliy azlıqlarınıñ inkişafını temin etmeyip, tarihiy hatıranı, içtimaiy teşkilâtlarnı, kilseni, makemelerni azatlıq ve inkişaf temin etmek yerine totalitar ükümetni yaşatmaq, agresiv tış siyasetini alıp barmaq ve militarizm içün qullanıp, alâ daa imperiya olmağa devam etken bir devlet qalsa, Avropada turğun ve istiqrarlı tınçlıq olmaz. Rusiyeniñ Ukrainağa qarşı istilâsı RF-nı müstemlekesizleştirmek ve ükümetteki totalitar yanaşuvlardan vazgeçmek kerek olğanını kösterdi.
Onıñ içün Avropada turğun ve istiqrarlı tınçlıqnı temin etmek içün RF ilk olaraq öz konstitutsion düzenini, cemiyet düzenini ve öz siyasetini zemaneviy talaplarğa köre deñiştirmeli. Em bunı tek uquqiy şekilde degil de, ameliy şekilde de yapmalı. Bu, Rusiye ile munasebetlerniñ ğayrıdan güzel olması içün bir şarttır.
Birinciden, Rusiyeniñ Esas qanunı Avropa Şurası ve Venedik komisiyasınıñ tevsiyelerine köre halqara standartlarğa uyğun şekilde tüzetilmeli. Başta-baş Esas qanunda bu maddelerni pekitmek kerek:
Ekinciden, Rusiyedeki kerçek düzenni Esas qanunğa köre tüzetmek kerek, bunıñ içün ise:
Totalitarizmden çıqqan çoq devletniñ tecribesine köre, bir kişiniñ (mutlaqiyetçi ya da prezident) siyasiy idaresinden siyasiy plüralizm ve parlamentarizm üstünde qurulğan bir ükümetke keçiş musbet bir tesir yaratmaqta.
Şimdi RF imperiya olıp qala, öz içinde müstemleke olğan halqlarğa öz kimligini belgileme aqqını bermeyip olarnı basqıda tuta, merkez ve oligarhlarnıñ menfaatını tüşünip federatsiya subyektlerini işletip tura. Bular olğan sayın, Rusiyeniñ bir demokratik uquqiy Avropa devleti olma ihtimalı sıfırğa yaqın olıp qalmaqta. Bunıñ içün malümat ve siyaset vastasınen müstemleke olğan ve tamır halqlar ile müstemleke olğan topraqlarda yaşağanlarğa, eger olar bunı isteseler, BM-niñ esas dokumentlerinde pekitilgen öz kimligini belgileme aqqını bermek kerek. Em bu sırada yañı mustaqil devletlerniñ qurulmasından qorqmağa kerek yoq, müim olğanı – bu esnasnıñ demokratik ve tınç bir şekilde keçmesidir.
Esas qanun ve diger qanunlarnıñ dünya standartlarına köre tüzetilmesinden ğayrı, cemiyet zeininiñ da deñişmesi kerek. Cemiyet endi “rus dünyası” adında imperialist ve agresiv bir qavrayıştan çekilip, bütün insanlar, milletler ve halqlarnıñ menlik ve azatlığına sayğı duymaq kerek. Böyle bir deñişmeni yapmaq içün kerekli olğan alet – lüstratsiyadır. Yani diger milletlerge ve Ğarpqa nefret saçqan Putin rejiminiñ pekinmesinde ve ükümette qalmasında, rus imperializminiñ ğayrıdan tiklenmesinde ve onıñ keçmiş cinayetlerini aqlamada, Çeçenistan, Gürcistan, Moldova, Ukrainada silâ qullanılmasında, Ukrainada soyqırım yapılmasında iştirak etken kişilerge 25 yıl devamında er angi bir maqamğa keçmege ve halqqa açıq ayat sürmege (ocalıq yapma ve kütleviy haber vastalarına çıqma ile birlikte) yasaq qoyulacaq. Böyle kişiler arasında aşağıdakiler mevcut: Ukrainağa qarşı istilâ içün rey bergen parlament deputatları; Qırım işğalini qabul etken RF konstitutsion makemesi qadıları; federal medialarda çalışqan idareciler, muarrirler ve gazetacılar; cenk propagandasını yapqan ve cenkni başlatqan Rusiye otodoks kilsesi, Musulman idaresi başları ve diger diniy yöneticiler; askeriy küçler generalları ve FSB hadimleri; ükümet azaları ve RF prezidenti memuriyeti hadimleri ve ilâhre.
Kelecekte ükümet tutıp alınmasın ve devlet ÇK, NKVD, KGB, FSB hadimleri tarafından idare etilmesin dep, bu teşkilâtlar cinaiy olaraq qabul etilmek kerek. Aynı zamanda telükesizlik saası grajdanlıq nezaret altına alınmaq kerek.
Gumanitar politikada tedbirlerniñ alınması olmağan sayın, Rusiyeni “normalleştirmek” imkânsızdır. Hitler Almaniyasınıñ mağlübiyetinden soñ yapılğan denatsifikatsiya kibi, Rusiyede alınacaq tedbirler onıñ “deraşizatsiya”sına ketirtmek kerekler. Bu, rus kimligi, tili ve medeniyetiniñ basqın altına tüşmesini (Rusiye ükümetiniñ ukrain ve diger halqlarğa yapqanı kibi) ifadelemey. Bu, Rusiyeniñ “büyük Rus” ve “rus dünyası” ğayeleri ile ayırılmasını ifade ete. “Rus ululığı” ğayesi ve devlet siyaseti, Rusiye medeniyetiniñ ayrı ve üstün bir medeniyet olaraq körülmesi, üstünlik, “tarihı olmağan” qomşu devletlerge iddialar ve olarnıñ tarihına teşebbüsler tam olaraq bu ğayelerge bağlıdır.
Bu ğayelerden vazgeçmek içün yapılacaqlar:
Bugünki Rusiye asırlarnen devam etken qanlı müstemleke kenişlemeleri, halqlarnı yoq etüv, sert şekilde insanlarnıñ işletilmesi ve vatandaşlar aqlarını sıñırlamalarnıñ varisidir. Em qomşularğa, em öz vatandaşlarına yapılğan basqınıñ uzun tarihi şimdi de, demokratiya, insan aqları ve tınç yaşav zemaneviy dünya nizamınıñ esasları olğan soñ bile, bitmedi. Medeniy, siyasiy ve idariy deñişmeler olmadan, mağlübiyetten soñ bile, Rusiye revanş almağa niyetlengen ve kelecek nesiller içün telüke yaratqan bir devlet ola bilmekte.
İşte bu sebepten RF silâsızlaştırılmalı ve Avropada yañı bir cenkni başlama imkânından marum bıraqılmalıdır. RF qoruma nazirliginiñ 2023-2026 yılları arasında öz askeriy küçüni 1,5 million kişige çıqarma planı, eki yañı arbiy eyalet yaratması (Moskva ve Leningrad), yañı mehanize etilgen ve toplar diviziyalarını yaratma planları, ava brigadalarını ve suv piyadesini kelecek NATO azası Finlândiyanıñ sıñırına yerleşken diviziyalarğa çevirmesi, biraz zaman keçken soñ, RF daa büyük ve azır küçlernen, taktik nükleer silânı qullanıp, yañı bir istilâ kerçekleştirecegini köstere. SSCB vaqıtlarından qalğan ücüm diviziyasınıñ strukturasını ğayrıdan tiklep, Rusiye öz askeriy küçlerini ücüm vazifelerini becermek içün azırlay.
Rusiyeniñ Avropada ücümge keçecegi bazı istiqametleri mevcuttır. Baltiya devletleri ile Lehistanğa qarşı istilânıñ ihtimalı yüksektir. NATO-nıñ şarqiy flangında olğan Moldova ve Romaniya cenüpte, Slovakiye ortada ve Finlândiya şimalde olaraq Rusiyeniñ kelecek istilâsı içün nişan ola bilir. Şimdi, Ukrainağa qarşı cenkte mağlüp olğan RF zayıf olğanda, dünya bu fırsatnı qullanmasa, o, Rusiye açqan yañı bir cenk ile qarşı-qarşığa kelecektir. Yañı cenk taktik nükleer silânıñ qullanılması ile olacaq, çünki sade silâ ile Rusiye iç bir zaman yeterli şekilde küçlü olamaz.
Şarqta istilâğa qarşı birinci mania er daim Ukraina olacaq. İste bu sebepten Ukraina NATO-da olmaq kerek. Bizler öz azalığımıznı tek Ukraina içün telükesizlik garantiyası olaraq körmeymiz. NATO añlaşmasınıñ 5-ci maddesine binaen, biz öz NATO qomşularımız ile Rusiye istilâsına qarşı Alyansnıñ şarqiy qalqanı olmağa isteymiz. Ukraina eñ güzel silâ ve askeriy tehnika ile donatılı olmaq kerek. NATO azalığı – bizim ortaq Avropa telükesizligine qoşqan issemizdir. Ukraina NATO-nıñ müşterek qoruma strategiyası içün qayraqtaş olmalıdır.
RF-nıñ silâsızlaştırılması ve nükleersizleştirilmesi dünya toplulığı tarafından nükleer küçke saip, nükleer küçke saip olmağan bir devletke ücüm etken, nükleer küçni qullanmaq ile qorqutqan, telüke yaratıp nükleer energetika obyektini elge keçirgen, nükleer küçni qullanmama rejimini ayaq astına alğan ve böyle bir küçniñ qomşu devletler tarafından azırlanmasına da sebepçi olğan bir istilâcı devletke bergen cezası ceetinden kereklidir.
Arbiy cinayetler, insanlıqqa qarşı cinayetler, soyqırım yapıp istilânı başlatqan devlet olğan Rusiyege askerlerini öz milliy topraqlarından tış bir yerde bulundırmamaq kerek. Em o askerlerniñ resmiy şekilde ya da şahsiy asker şirketi olaraq bulunmasına baqmadan. Rusiyeniñ tanılğan topraqlarında tışında yerleşken bütün askeriy bazalar yoq etilmelidir. Avropada yañı bir cenkniñ başlamaması içün, yañı muzakereler formatı çerçivesinde, RF içün umumiy askeriy küçlerni ve silâlarnı yerleştirmede sıñırlavlar qoyulmalıdır.
İstilâcınıñ silâsızlaştırılması esnası bulardan ibaret olmalıdır:
Aynı zamanda istilâcı devletniñ ortağı olğan ve Ukrainağa ücüm içün öz topraqlarını qullanmağa razılıq bergen Belarus da silâsızlaştırılmalıdır.
Rusiyeniñ nükleersizleştirilmesi nükleer küçke saip devletniñ Nükleer Silâlarnıñ Tarqatılmaması Anlaşması iştirakçisi olğan ve öz nükleer küçünden vazgeçken devletke qarşı yapqan ücüminden sebeptir. Zanımızca, nükleer küçke saip olğan AQŞ ve “nükleer klubu”nıñ diger azaları olğan Büyük Britaniya, Frenkistan ve Çin dünyanıñ taqdiri içün mesuller ve istilâcı devletni nükleer küçten vazgeçmege qandırmağa mecburlar. Böyle bir şart qoyulmalı: RF nükleer küçünden vazgeçmegence, sanktsiyalar alınmaycaqlar ve aksine, dünya içün telüke yaratqan Rusiye tam olaraq öz başına qalmağance, küçlendirilecekler.
RF energetikanı silâ olaraq qullandı; demek, böyle imkânlarnı sıñırlamaq kerek.
Paris añlaşmasınıñ maqsatlarına yetüv, AB-niñ öz Yeşil Yönelişini kerçekleştirmesi endiden başlap kelecekte yaqarlıqnıñ (şu sırada Rusiyeniñ yermayı ve gazı da) qullanılmasına dair şubeler doğurdı. Rusiyeniñ Ukrainağa qarşı cenki esnasnı tezleştirmek kerek: Avropa bazarındaki Rusiye energiya resurslarınıñ bir qısmı endiden sıfırğa tüşürilmekte ve yañartılğan energiya çoqraqları ile deñiştirilecek. Dünya bazarınıñ temin etilmesi halqara toplulığınıñ nezareti altında yapılmalıdır.
Dünya energiya bazarında eñ müim oyuncılardan biri olğan Rusiye er daim tabiat resurslarından qazanılğan paralarnı doğru qullanıp olamağanını köstermekte. Qazançlarnı devletniñ inkişafına kettirmek yerine, o, rüşvetçilik vastasınen olarnı muhalefetni yoq etüvge ve diger devletler ile cenkler içün qullana. İtalâtçı devletlerniñ (eñ çoq AB azalarınıñ) qazanılğan paranıñ nege ketkenine qarışmaması Gürcistan ve Ukrainada başlanğan cenklerniñ sebebi edi, çünki Rusiye ükümetine kontrol etilmegen qazançlarnı berdi. Global neft ve gaz ticareti daa çoq yıl devamında devam etecek, onıñ içün böyle ticaretniñ esasları deñişmek kerek.
Neft ve gaz satın alğan devletlerniñ daa küçlü toplaşması energiya saasındaki oyunlarnı ve şantajnı toqtatmağa yardım ete. “Price caps” (fiyat sıñırlavları) qullanılması, Rusiyeniñ deñiz yolu ile neft ticaretine sıñırlav qoyulması dünyanıñ bir yönelişte olmasınıñ kârlı ola bilmesini köstermekte.
Avropa Birligi endiden başlap aza ülkeler içün ortaq satın alma esnasını başlattı. OPEC-ke qarşı energetika alanında dünya siyasetine tesir etken eñ büyük energiya resurslarını satın alğanlar birligi qurulsa, böyle bir netice pek büyük bir muvaffaqiyet olacaq.
Halqara uquqnıñ bozuluvı içün sanktsiyalar qoyuvı ve Rusiyeniñ ğayrıdan añlaşma içün uyğun bir devlet alına kelmesi çerçivesinde tek mahsus halqara Agentsiyasınıñ mahsus esabı vastasınen tabiat resursları satış mehanizması yaratılmaq kerek. Bu Agentsiya paralarnıñ tek infrastruktura ve devlet inkişafına ve insan aqlarınıñ desteklenmesine ketmesini temin etecek. Aynı zamanda böyle Agentsiyanıñ diger vazifesi qazançlarnıñ bir qısmını Ukrainanıñ yañıdan qurulmasına yönetmesi olacaq. Energetika sistemasınıñ 50 faizi dağılğan Ukraina onıñ yañıdan qurulmasını talap etecek. Bu tazminat iklim salmaqlığınıñ temin etilmesi içün talap etilecek.
Kelecek energetika alanı içün Rusiye istilâsından ders çıqaruv bularnı ifade ete:
* * *
Bizler, bu manifestniñ müellifleri, ukrain grajdanlıq cemiyetiniñ temsilcileri, bu dokumentteki fikirlerniñ kerçekleştirilmesi kelecek istilânıñ ihtimalını yoq etecegine ve istiqrarlı tınçlıqnıñ em Ğarbiy, em Orta-Şarqiy Avropada “bir daa iç bir zaman” sloganınen ameliy şekilde tiklenmesine inanamız.
Bu tercime Halqara “Renessans” fondu tarafından desteklengendir. Onıñ mündericesi tek müelliflerniñ fikirini beyan ete ve Halqara “Renessans” fondunıñ baqışı ile aynı olmaya bilir.
Müellifler taqımı:
Olğa Ayvazovska, İçtimaiy ağ idaresiniñ başı
OPORA Andriy Andruşkiv, USQ kence serjantı, ilâhiyat magistri
Kostântın Batozskiy, siyasetşınas
Mıkola Vığovskıy, içtimaiy erbap
Yevğen Ğlibovıtskıy, müdir, pro.mova analitik merkezi
Ğanna Ğopko, “ANTS” Milliy menfaat qoruması ağınıñ idare başlığı
Mıhaylo Ğonçar, “Strategiya XXI” Merkeziniñ prezidenti, “Qara deñiz telükesizligi” mecmuasınıñ baş muarriri
Volodımır Ğorbaç, Şimaliy Avrasiya transformatsiya institutınıñ icracı müdiri
Yaroslav Ğrıtsak, Ukraina katolik universitetiniñ professorı
Nataliya Ğumenük, gazetacı
Oksana Daşakivska, Lvivdeki “Yañıdan doğuv” halqara fondu ofisiniñ başı
Orest Drul, muarrir, “Zbruç”
Pavlo Klimkin, 2014-2019 seneleri Ukraina tış işleri naziri
İğor Koliuşko, Siyasiy-uquqiy islâlar merkeziniñ başı
Oleksiy Kovjun
Oleksandra Matviyçuk, İçtimaiy erkinlikler merkeziniñ başı
Masi Nayem, USQ askeri, advokat
Boğdan Pankeviç, Ukraina Galitsk firqasınıñ qurucılarından biri ve azası
Svâtoslav Pavlük, “Ukraina energetik şeerleri” derneginiñ icracı müdiri
Valeriy Pekar, Kıyiv-Moğıla Akademiyası ve Lviv biznes mektebiniñ muallimi
Roman Romanov, “İnsan aqları ve adalet” programmasınıñ müdiri, “Yañıdan doğuv” halqara fondu
Taras Stetskiv, beş toplaşuvda iştirak etken Ukraina halq mebusı
Oleksandr Suşko, “Yañıdan doğuv” halqara fondunıñ icracı müdiri
Dmıtro Şulğa, “Yañıdan doğuv” halqara fondunıñ “Avropa ve dünya” programmasınıñ müdiri
Müellifler taqımınıñ davetinen imzalamağa qoşulğanlar:
Alim Aliyev, Ukraina institutı baş müdiriniñ muavini, Ukraina PEN idaresi azası
Mariya Berlinska, içtimaiy aktivist, rus-ukrain cenkiniñ veteranı
Yevğen Bıstrıtskıy, Ukraina felsefe fondu
Mıhaylo Vınnıtskıy, Kıyiv-Moğıla Akademiyası muallimi
Taras Voznâk, Mustaqil medeniy mecmuanıñ baş muarriri
Olena Ğaluşka, Halqara ukrain ğalebesi merkeziniñ qurucılarından biri
Alöna Ğetmançuk, “Yañı Avropa” Merkeziniñ müdiri
İğor Ğırıç, Ukraina Milliy İlim Akademiyası M. Gruşevskiy adına Ukraina arheografiyası ve menba çalışmaları institutında XIX – XX asırnıñ başı Ukraina tarihı menbaları bölüginiñ müdiri
Yuriy Ğolovaç, Ukraina MİA akademigi, baş ilim hadimi, Ukraina MİA Qattılaştırılğan sistemalar fizikası institutı
Kırılo Ğovorun, Stokgolm Universiteti koleciniñ professorı
Oleksandra Dvoretska, uquq qorçalayıcı
Larısa Denısenko, yazıcı, uquq qorçalayıcı
Andriy Deşıtsâ, 2014 senesi Ukraina tış işleri naziriniñ vazifeleri icracısı
Yevğen Dıkıy, rus-ukrain cenkiniñ veteranı, publitsist, biolog, Ukraina Tasil ve İlim Nazirligi Milliy antarktik ilmiy merkezi müdiri
Andriy Dligaç, Ukrainanıñ zemaneviyleşmesi biznes toplulıqları Koalitsiyası Şurasınıñ başı, Taras Şevçenko adına Kıyiv milliy universitetiniñ professorı
Volodımır Dubrovskıy, CASE Ukraina baş iqtisatçısı
Volodımır Yermolenko, felsefeci, Ukraina PEN prezidenti, UkraineWorld.org baş muarriri
Andriy Zelinskıy, Ukraina Yunan-Katolik Kilsesiniñ askeriy kapelanı, Ukraina Katolik Universitetiniñ muallimi, Ukraina Liderlik Akademiyası qurucılarından biri, “Ukraina veteran fondu” nezaret şurasınıñ başı
İğor İsiçenko, arhiyepiskop nefaqacı, V.N. Karazin adına Harkiv milliy universitetiniñ professorı
Said İsmagilov, Ukraina islâm araştırmaları merkeziniñ başı, arbiy ekim
Vahtang Kebuladze, felsefeci, yazıcı, Taras Şevçenko adına Kıyiv milliy universitetiniñ professorı
Vahtanğ Kipiani, gazetacı
Marianna Kiyanovska, yazıcı
Oleksandra Koltsova, müellif, yırcı, mediamenecer
Ğeorğiy Kovalenko, Aziz İkmetli Sofiya Açıq ortodoks universitetiniñ rektorı
Andriy Kurkov, yazıcı, Ukraina PEN-merkeziniñ azası
Svâtoslav Litınskiy, fizika-matematika ilimleri namzeti, programmacılıq kafedrası dotsenti, “Nezalejni” İçtimaiy teşkilâtı
Andriy Lübka, yazıcı
Mıroslav Marınovıç, Ukraina katolik universiteti prorektorı
Ğennadiy Maksak, “Ukrain prizması” Tış siyaset şurasınıñ icracı müdiri
Alina Mıhaylova, Kıyiv şurası deputatı, USQ askeri
Ğennadiy Mohnenko, pastor, “Mariupol kapelan batalyonı” idarecisi, “Piligrim” hayriye fondu prezidenti
Olesâ Ostrovska-Lüta, medeniyetşınas, “Sanat arsenalı” Milliy medeniy-sanat ve muzey kompleksiniñ müdiri
Serğiy Plohiy, professor, tarih bölügi, Harvard universiteti
Yurko Prohasko, müellif, terciman, psihoanalitik
Vsevolod Reçıtskıy, Ukraina katolik universiteti dotsenti, Harkiv uquq qorçalav gruppası Şurası Başı
Oleğ Rıbaçuk, Ortaq areketler merkeziniñ başı
Olğa Rudneva, “Superinsanlar” hayriye fondu” hayriye teşkilâtı CEO-sı
Mıkola Râbçuk, Ukraina PEN-merkeziniñ prezidenti
Alla Samoylenko, kasting müdiri, Ukraina kino akademiyasınıñ idare azası
Ahtem Seitablayev, rejissör, aktör, “Qırım evi” Devlet Teşkilâtı müdiri, USQ TrO küçleri kence serjantı
İrına Solovey, felsefeci, Garage Gang NGO
Vlad Troyitskıy, rejissör, Dahabraha, Dakh Daughters taqımlarınıñ, NOVAOPERA leyhasınıñ qurucısı
Leonid Finberg, “Kıyiv-Moğıla akademiyası” Milliy universiteti Yeudilik merkezi müdiri
Serğiy Filimonov, USQ Ğonor mahsus bölüginiñ komandanı
Oksana Forostina, fikir muarriri, “Ukraina Moderna”, Viyana İnsan aqqında ilimler institutınıñ Europe’s Futures programması stipendiatı
Borıs Hersonskıy, Kıyiv Zemaneviy Ruhiyat ve Psihoterapiya İnstitutı rektorı, Academic Honoris Causa (Belgium), şair ve terciman
Marına Hromıh, içtimaiy erbap, DEJURE Fundatsiyasınıñ icracı müdiri, Ukraina MİA akademigi
Oleksandra Yabçanka, USQ leytenantı, ekim, Ukraina Katolik Universiteti muallimi Oleğ Yaskiv, alim, mede